Historia Gminy Cewice

Nazwa miejscowości Cewice pierwotnie brzmiąca Czewice, wywodzi się od nazwiska Czewa, będącego skrótem staropolskiego imienia Czewuj. Zniemczona postać nazwy miejscowości – Zewitz, uwarunkowała wtórną – obecną – nazwę Cewice. Miejscowość Cewice jest stolicą gminy i leży w odległości 12 km na południe od Lęborka u podnóża piętrzącego się do wysokości 174 m n.p.m. wzniesienia o nazwie Dolnogóra.

Po raz pierwszy wzmiankowana w 1362 r. w akcie nadania przez komtura krzyżackiego Winrycha von Kniprode dóbr włościańskich braciom Klausowi, Walterowi, Günterowi oraz Walterowi Grella. Cewice już wtedy nie były małe, skoro lokowano je na 60 łanach, co stanowiło obszar około 1000 ha. Wieś nadano na prawie magdeburskim. Do 1749 r. majątek wchodził w skład rozległych posiadłości rodu Grella. W 1749 r. dobra w całości zostały nabyte przez ród Demińskich, zaś w 1784 r. przez podkomorzego Joachima Wobessera – Objezierzyckiego. Rozwój miejscowości związany był z utworzeniem w 1653 r. nowego szlaku pocztowego z Berlina do Królewca, który wiódł m.in. przez Cewice, a także z późniejszą budową nowej szosy z Lęborka do Bytowa oraz linii kolejowej na tej samej trasie. W latach 1911 – 1945 wieś należała do dóbr przedsiębiorcy Rudolfa Sinnera z Karlsruhe. W rozbudowanym przez niego, a wybudowanym w 1880 r., dworku mieści się obecnie szkoła. Po wojnie Cewice stały się siedzibą władz gminnych oraz nadleśnictwa.

Dnia 14 kwietnia 1945 roku Starostwa Powiatowy w Lęborku powołał Wójta Gminy Cewice. Pierwszą siedzibą Gminnej Rady Narodowej był budynek celny w Łebuni. Zarząd Gminy będący organem kolegialnym składał się z wójta, podwójciego i trzech członków zarządu. Obradował pod przewodnictwem wójta lub jego zastępcy. Zarząd Gminy w określonych przepisami prawa przypadkach działał kolegialnie, a poza tym na zasadzie klauzuli generalnej – jednoosobowo, gdyż przepisy prawne przyznawały prawo jednoosobowego wydawania decyzji przełożonemu gminy. Przełożeni gminy reprezentowali również zarząd gminy na zewnątrz oraz kierowali całą administracją i gospodarką gminną. W przypadku nie cierpiących zwłoki, wójt był obowiązany do wydawania decyzji przysługującej kolegialnej reprezentacji zarządu, która jednak na najbliższym posiedzeniu powinna uzyskać akceptację zarządu. Rady Narodowe zapowiedziane Manifestem lipcowym, zostały prawnie powołane do życia ustawą z 11 listopada 1944r. o organizacji i zakresie działania rad narodowych, wydaną przez Krajową Radę Narodową, jako tymczasowe organy ustawodawcze i samorządowe. Wkrótce jednak nowelą z 3 stycznia 1946r. pozycja ras została zmieniona i umocniona, gdyż wykreślono z niej staż tymczasowości. Zgodnie z cytowaną ustawą funkcję dotychczasowego zarządu gminy w Cewicach przejęło prezydium gminnej rady narodowej. Podstawową formą działalności rad narodowych były sesje plenarne. Termin posiedzenia zwyczajnego określała sama rada bądź jej przewodniczący lub prezydium rady. Oprócz tego mogły być zwoływane w każdym czasie sesje nadzwyczajne z inicjatywy prezydium lub na wniosek ¼ członków rady. Organami wewnętrznymi rady narodowej były prezydium i komisje. Prezydium rady narodowej powoływano wyłącznie spośród grona radnych. 5 kwietnia 1946r. powołano komisje przesiedleńczą i osiedleńczą. Na teren gminy napływała ludność z całej Polski. Osiedlanie się rodzin z wschodnio-południowych terenów Polski trwało do września 1947 roku. W latach 1947 – 1950 we wszystkich wsiach sołeckich czynne były szkoły podstawowe. W 1947 uchroniono przedszkole w Cewicach, a w roku 1949 Gminną Bibliotekę Publiczną. 20 marca 1950 została wydana ustawa o terenowych organach jednolitej władzy państwowej. Ustawa zniosła instytucję samorządu terytorialnego. Dotychczasowy zakres administracji i gospodarki samorządowej został przekazany radom. Prezydium Gminnej Rady Narodowej działało kolegialnie. Określony został rodzaj spraw zastrzeżonych do rozstrzygnięcia kolegialnego, ale decyzje mogły również zapadać w imieniu prezydium, jednoosobowo wydawane przez przewodniczącego. Przewodniczący rozpatrywał prezydium na zewnątrz i kierował jego pracami, nadzorował wykonywanie uchwał rady i prezydium, a także organów zwierzchnich.

Miejscowości Gminy Cewice

Krępkowice

Krępkowice to miejscowość położona na terenie Kaszubskiego Parku Krajobrazowego – 16 km na południe od Lęborka oraz 5 km na północny – zachód od Cewic. Po raz pierwszy miejscowość ta wspominana jest w pochodzącym z 1283 r. akcie nadania wsi przez Mściwoja II na rzecz Mikołaja Jankowicza. Przez wieki była to wieś folwarczna, która wielokrotnie zmieniała właścicieli. Spośród nich wymienić można rody Grubbów i Białków. W XVIII wieku majątek znajdował się we władaniu Czapskich. Pod koniec XIX wieku we wsi wybudowano neogotycki kościół, istniejący po dzień dzisiejszy. W tym czasie w pobliskich zbiornikach wodnych eksploatowano margiel jeziorny. W latach 20. XX wieku właściciel Krępkowic – hrabia von Osten – wybudował tu drewniany dworek myśliwski.

Maszewo Lęborskie

Maszewo Lęborskie to miejscowość położona 11 km na południe od Lęborka i 4 km na północ od Cewic. Miejscowość założona na planie zbliżonym do miejskiego, należy do najstarszych w gminie. Istniała już w czasach przedkrzyżackich. Po raz pierwszy pojawiła się w akcie nadania pochodzącym z 1360 r. Jako własność rycerska została wymieniona w 1400 r. w wykazie powinności wojskowych, który zobowiązywał właścicieli majątku do wystawienia jednego służebnego na czas wojny. Maszewo wraz z Maszewkiem podlegały w tym czasie władzy gdańskiego komtura Giselbrechta. W czasach późniejszych przez długie lata, aż do 1780 r. majątek stanowił własność rodu Grella, a następnie przeszedł pod władanie Adolfa Bogumiła Warszowicza, który kupił go za 9 000 talarów, aby w 1804 r. sprzedać go Adamowi von Böhne vel Chmielińskiemu za sumę 21 000 talarów. W 1894 r. Maszewo nabyło Niemieckie Towarzystwo Ubezpieczeń na Życie w drodze licytacji przeprowadzonej w toku postępowania upadłościowego jego ówczesnego właściciela Hartmanna. Do rozwoju Maszewa przyczyniło się wybudowanie linii kolejowej na trasie Lębork – Bytów. Najistotniejszy wpływ na rozwój wsi miał jednak przedsiębiorca Rudolf Sinner z Karlsruhe, który na początku XX wieku wybudował w niej drożdżownię, fabrykę likieru oraz osiedle robotnicze. Drożdżownia, jak na owe czasy, była nowoczesną fabryką, posiadała bowiem własną elektrownię o mocy 35 kW, ujęcie wodne, siłownię parową oraz wewnętrzną kolejkę linową. W 1939 r. zatrudniano w fabryce około 160 robotników. Pierwszym dyrektorem wytwórni drożdży został Wilm.

Okalice

Okalice to miejscowość położona 11 km na południowy-wschód od Lęborka oraz 7 km na północny-wschód od Cewic. Jej nazwa wywodzi się od kału – mułu intensywnie występującego w pobliskich mokradłach. Usytuowana na wzgórzu w formie warownej osady, stanowiła w średniowieczu przygraniczną strażnicę. W 1781 r. weszła w skład majątku rodu Weiher. W miejscu grodziska wzniesiony został folwark otoczony okazałym parkiem. Pod koniec XIX wieku Okalice były siedzibą gminy. Na terenie majątku znajdują się źródła rzeki Okalicy. Tereny te wraz z okolicznymi polami w 1906 r. zakupił magistrat Lęborka. Źródliska wykorzystywane są jako źródło pitnej wody dla Lęborka.

Oskowo

Oskowo to miejscowość malowniczo położona nad rzeką Bukowiną na trasie Lębork – Bytów, około 6 km na południe od Cewic. Nazwa nawiązuje do oczu, gdyż pierwotnie wieś nosiła nazwę Oczkowo. Najstarsza wzmianka pochodzi z aktu granicznego z 1313 r., sporządzonego przez margrabię pomorskiego Waldemara. Przygraniczne położenie powodowało, iż nazwa miejscowości pojawiała się wielokrotnie i w późniejszych dokumentach związanych z wytyczaniem i regulacją granicy a także z zatargami na tym tle. W 1621 r. jako właściciele wzmiankowana była rodzina von Lietzen. Po pokoju oliwskim w 1660 r. elektor brandenburski Fryderyk Wilhelm utworzył tu urząd pocztowy, co spowodowało zmianę szlaku pocztowego z Berlina do Królewca, z ominięciem podówczas polskiego Gdańska. Na okoliczność wielu podróży, jakie Fryderyk Wilhelm odbywał z Berlina do Prus, w Oskowie wybudowano w tym czasie rezydencję elektorską zwaną “domem królewskim”. Rodzina elektora przebywała w nim podczas podróży tą trasą. Przechodziła też tędy droga pocztowa z Lęborka do Bytowa. Od 1766 r. Oskowo stanowiło własność rodu von Somnitz. W XIX wieku miejscowe dobra przeszły w ręce Johanna Friedricha Lübbecke. Następnie władali tu Ferdynand Lange oraz Conrad Hasse. Od 1906 r. stały się własnością państwową, przy czym pozostawały aż do wybuchu II wojny światowej w dzierżawie Gustawa Sernau.

Bukowina

Bukowina jest w odległości 16 km od Lęborka na trasie do Kartuz, w obrębie Kaszubskiego Parku Krajobrazowego przy dawnej granicy polsko – niemieckiej. Na wschód i północ od wsi rozciągają się rozległe Lasy Mirachowskie. Około 1,5 km na wschód od miejscowości znajdują się malowniczo położone jeziora Święte i Kamienieckie. Nazwa Bukowina wywodząca się ze świata roślinnego, dała określenie zarówno wsi, jak i przepływającej w pobliżu rzece, stanowiącej prawy dopływ rzeki Łupawy. Bukowina to stara osada, w której już w 1150 r. istniała parafia kościelna. Najstarsze zachowane dokumenty pochodzą z 1295 r. i dotyczą nadania wsi klasztorowi norbertanek z Żukowa. W późniejszych czasach wieś stanowiła majątek szlachecki. Wielokrotnie zbywana stanowiła własność rodów Zitzewitz, Grella i Pirch. W XVIII wieku majątek nabyli Weiherowie, w rękach których posiadłość pozostawała aż do 1796 r. Wielokrotne zmiany właścicieli nie miały dobrego wpływu na rozwój wsi. Ostatecznie w 1906 r. Bukowina została sprzedana za kwotę 510 000 marek porucznikowi armii weimarskiej Siebenbürgerowi, który w 1918 r. przekazał ją armii, celem prowadzenia na jej terenie adaptacyjnych prac szkoleniowych w zawodzie osadnika. Prace te skierowane były do sierżantów oraz podoficerów armii weimarskiej, zamierzających odejść do cywila.

Popowo

Popowo położone jest 11 km na południowy-wschód od Lęborka i 10 km na północny-wschód od Cewic. Przyjmuje się, iż pierwsza parafia istniała tu już w okresie 1050 – 1138, jednakże Popowo po raz pierwszy pojawia się na kartach historii dopiero w 1628 r. jako szlachecka posiadłość kaszubska. Miejscowość przez wieki należała do rodów Grella, Weiher, Wittka. W systemie administracyjnym Popowo stanowiło już od początków XVIII wieku tzw. “gminę chłopską”, z uwagi na dość duże skupisko chłopskich zagród i gospodarstw. W okresie międzywojennym Popowo jako wieś przygraniczna znajdowała się na terenie III Rzeszy. Po II wojnie światowej w podziale administracyjnym państwa Popowo wchodziło początkowo w skład gminy Rozłazino. Od 1 czerwca 1975 r. należy nieprzerwanie do gminy Cewice.

Siemirowice

Siemirowice to miejscowość położona około 5 km na południowy wschód od Cewic. We wczesnym średniowieczu prawdopodobnie należała do opolnego związku rodowego. Chociaż istnieją przypuszczenia, iż miejscowość powstała jeszcze przed opanowaniem Pomorza przez zakon krzyżacki, to jednak pierwsza wzmianka dotycząca wsi pochodzi dopiero z 1379 r. W akcie wytyczającym granice Ziemi Lęborskiej wspomina się o pasie ziemi granicznej, przebiegającej pomiędzy miejscowościami Siemirowice i Oskowo. Na tej podstawie, w tych okolicach, wytyczano w późniejszych czasach granice międzypaństwowe. Według tabliczek woskowych z 1402 r., stanowiących protokoły odbywających się podówczas spraw sądowych – wywiezione w XVII wieku przez Szwedów, znajdują się obecnie w muzeum w Kopenhadze – niejaki Namsich z Siemirowic został ukarany karą 3 marek grzywny. W wykazie danin i służebności z 1437 r. miejscowość podawana jest pośród włości szlacheckich zobowiązanych do świadczenia daniny w naturze. Miejscowość wielokrotnie zmieniała właścicieli. Z możniejszych rodów szlacheckich w Siemirowicach notowano Dzięcielskich, Gostkowskich, Rożków, Rekowskich i Sobotków. W okresie międzywojennym niedaleko miejscowości przebiegała polsko – niemiecka granica państwowa. Podczas II wojny światowej w okolicach Siemirowic działała Tajna Organizacja Wojskowa “Gryf Pomorski”. Znaczenie miejscowości wzrosło jednakże dopiero w latach powojennych, za sprawą utworzonego tu lotniska wojskowego. Budowa potężnego zaplecza socjalnego dla kadry wojskowej oraz cywilnej, pracującej w jednostce, spowodowały znaczący rozwój wsi.

Unieszyno

Unieszyno to stara miejscowość położona około 9 km na zachód od Cewic w pobliżu dawnych granic Ziemi Lęborskiej i Księstwa Słupskiego. Pierwsze źródła wspominają miejscowość już w latach 1310 i 1313. Historycznie powiązana z miejscowością Unieszynko, swoją nazwę wywodzi z pierwotnej nazwy “Unia Czyn” co oznaczało wielką puszczę – znajduje to odzwierciedlenie w licznych lasach porastających okolice wsi. Najstarsi posiadacze majątku – Unieszyńscy, wywiedli swe nazwisko od nazwy miejscowości. W początkach XVII wieku miejscowe dobra weszły w posiadanie rodu Somnicz (von Somnitz), który około 1804 r. zbył włości na rzecz rodu Maszewskich (von Massow). W tym czasie w miejscowości zarejestrowano folwark, młyn wodny, 3 chłopów, 3 zagrodników, kuźnię, razem około 17 domów mieszkalnych. W początkach XX wieku włości te zostały przejęte przez Skarb Państwa Pruskiego. Według nowych planów urbanistycznych 454 ha poddano pod zalesienie, zaś 298 ha rozdysponowano wśród mieszkańców.

Unieszynko

Unieszynko to miejscowość położona około 8 km na zachód od Cewic powiązana historycznie z pobliskim Unieszynem. Także tu nazwa wsi wywodzi się od zwrotu “Unia Czyn”, co oznaczało wielką puszczę. Najstarszymi znanymi posiadaczami włości – okres 1520-1620 – byli Grubbowie, Płochniccy i Białkowie. W 1784 r. w miejscowości znajdowały się 4 folwarki należące do Marcina i Henryka Czapskich, Jerzego Wawrzyńca Ossowskiego, a także rodów Grubba i Maszewski. Udział Czapskich, w początkach XIX wieku, wykupiła rodzina szlachecka von der Osten. W początkach XX wieku, podobnie jak pobliskie Unieszyno, zostało wykupione przez Skarb Państwa Pruskiego.

Łebunia

Łebunia to miejscowość położona 12 km na południe od Lęborka w obrębie Kaszubskiego Parku Krajobrazowego. Nazwa miejscowości wywodzi się od nazwy własnej “łabędź” lub od nazwy osobowej – imienia Lubomir czy też Lubisław, z pierwiastka “luby”. Przez kilka stuleci wspólnie z Cewicami i Maszewem wchodziła w skład dóbr rodowych rodziny Grella. Pierwsze wzmianki o tej miejscowości pochodzą z 1410 r. w związku z hipotetyczną datą budowy miejscowego kościoła oraz z 1412 r., kiedy to wywodzący się z Łebuni Walter z rodu Grella występował w sporze sądowym przeciwko niejakiemu Slepkowi z Lęborka. W 1440 r. Czcibor Grella z Łebuni reprezentował szlachtę Ziemi Lęborskiej na zjeździe Związku Miast i Ziem Pomorskich w Kwidzynie, gdzie doszło do zawiązania Związku Pruskiego. Ród Grella posiadał Łebunię aż do lat 30. XIX wieku. Przed II wojną światową majątek stanowił własność rodu Grumbkow, następnie zaś rodziny von Roth.

Osowo Lęborskie

Osowo Lęborskie położone około 11 km na południe od Lęborka i 6 km na północ od Cewic. Nazwa miejscowości wywodząca się ze świata roślinnego pochodzi od słowa osa lub osika. Osowo to stara wieś szlachecka – gniazdo rodowe rodu von Wussow, czyli rodu Ossowskich. W skład ich majątku wchodziła przez dłuższy okres czasu. Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1360 r. W późniejszych czasach stanowiło własność rodu Somnicz.

Lesiaki

Lesiaki to miejscowość położona 5 km na zachód od Cewic. Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z 1686 r., kiedy to wieś stanowiła własność lenną rodziny von Lietzen. W 1781 r., razem z wsiami Kozy i Rokitki, znalazła się w posiadaniu Friedricha von Massow – Maszewskiego. Ostatnimi właścicielami wsi byli Max Deinert a po nim Fritz Strobell i jego rodzina. W 1939 r. we wsi było jedynie 6 gospodarstw.